Gesprek met de Wit-Rus

Wat doet het Stranafund?

Stranafund, voluit Stranadlyazhizni betekent: ‘Een land om in te leven’. (Strana = land). De organisatie is in het leven geroepen door Sergei Tichanovski (Mrs. Svetlana Tichanovskaja’s man) met als doel politiek gedetineerden in Belarus bij te staan, en hun familie.

Dat is goed werk natuurlijk, maar dat is een vorm van nazorg. Op wat voor wijze kan dat mogelijk bijdragen aan de omverwerping van het systeem?

Wij richten ons op het opbouwen van een rechtvaardig Belarus in de toekomst op allerlei manieren. Onze hoofdactiviteit is hulp aan politieke gevangenen die zich ingezet hebben voor de strijd, maar daarnaast hebben we nog een aantal zij-projecten.

We ontwikkelen bijvoorbeeld programma’s in zelforganisatie. We leren mensen om met de overheid om te gaan. Mensen begrijpen gewoon niet hoe instanties werken. Zesentwintig jaar lang hebben ze de overheid genegeerd. Ze wachten gewoon af tot er iemand wat doet. We begeleiden mensen om zich in kleine groepjes te organiseren, bijvoorbeeld om geld voor gemeenschappelijke voorzieningen aan te vragen. Om samen met overheidsinstanties dingen voor elkaar te krijgen. Hoe ze de wetgeving die er is in hun voordeel kunnen gebruiken. We trainen ze in zelforganisatie en daarmee bereiden we ze voor op de nieuwe samenleving. Weet je, er zijn helemaal geen mensen die begrijpen hoe je een overheid moet runnen, die moeten we echt zelf opleiden. Uiteindelijk hebben we een heleboel bekwame mensen nodig om in de toekomst de maatschappelijke functies te vullen.

En we maken een krant, die wekelijks verschijnt in een oplage van 150.000. Wie die drukt, we hebben geen idee, alles gaat via-via, een volkomen ondergronds netwerk. Deze krant toont de mensen in de provincie dat we de strijd nog niet hebben opgegeven, dat die nog gaande is. In Minsk, de hoofdstad, informeren de mensen zich wel via Telegram. Wat wij doen staat dus allemaal in het teken van het ontwikkelen van een nieuw Belarus en speelt zich allemaal af binnen de landgrenzen.

Om hoeveel politiek gedetineerden gaat het?

Ha, dat is het ’m nu juist! De mensenrechtenorganisatie zegt dat het er 600 zijn. Maar er zitten meer dan drieduizend mensen in de gevangenis op aanklacht van civiele strafzaken als het niet betalen van belastingen of voor iets anders. Om de status van politiek gevangene te verkrijgen moeten zij dat zelf bewijzen. Dat is een heel lange, erg ingewikkelde bureaucratische procedure en die kost € 2.500,-, dat is in Belarus een jaarsalaris. Wij geven ze ondersteuning bij het invullen van alle formulieren en financiële ondersteuning. In 2020 telde Belarus maar één politiek gevangene.

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

      https://en.stranafund.org/article/donate

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Ben je veilig hier in Vilnius?

Nee, natuurlijk niet! Één van onze activisten, Vitali Sjisov, is twee weken geleden dood aangetroffen in Kiev. Daardoor weten we dat we niet veilig zijn. Ik ben in Litouwen een erkend asielzoeker. Ik heb hier overheidsmatige bescherming.

Op welk moment was je ervan overtuigd dat ik geen KGB-agent was?

Voor mij maakt dat geen verschil. Ik ben toch al aangemerkt. Het is wel de reden dat we niet op ons kantoor hebben afgesproken, maar hier in het stadscentrum in de allerdrukste straat van de stad, zodat we omringd zijn met mensenmassa’s. Ik ken wel collega’s die doodsbenauwd zijn. Zij zouden, als ze bijvoorbeeld een foto toegestuurd zouden krijgen, op een afstand geschoten, zonder tekst, met als boodschap ‘We hebben je gespot en je bent een target hier’ of op straat zouden worden aangesproken met ‘Hallo, ik ben van de KGB en ik weet wie je bent’ resoluut stoppen met dit werk.

Mensen hebben het erover dat ze zo’n ongelooflijk gevoel van vrijheid en van verbondenheid ervoeren tijdens de zondagse demonstraties. Vervult dit werk je met hetzelfde gevoel of nemen zorgen over de goede afloop van de zaak de overhand?

Ikzelf ben overtuigd van het nut van mijn werk. Veel van mijn collega’s zullen absoluut niet vertellen wat voor werk ze doen. Ik heb van mei tot en met de verkiezingen van augustus als vrijwilliger gewerkt voor de campagne van presidentskandidaat Viktor Babarika, tot die op 18 juni 2020 op verdenking van witwassen en belastingontduiking gearresteerd werd — hij zit voor veertien jaar vast nu —, daarna ben ik voor Mrs. Svetlana Tichanovskaja gaan werken. In de ochtend na de verkiezingen ben ik het hoofdkantoor om 07:00 uur uitgeslopen, ik heb mijn telefoon en computer achtergelaten, en heb me een maand lang op het platteland schuilgehouden. Daarna ben ik naar Litouwen gevlucht. Waarom ik dit werk doe is omdat mijn vrienden in de gevangenis zitten, mijn collega’s op het hoofdkantoor van Babarika zitten in de gevangenis, bijna mijn hele familie is nu in het buitenland. Ik zou graag mijn ouders willen zien; ik kan naar Oekraïne gaan, maar zij kunnen niet naar Oekraïne komen. Er zijn eigenlijk maar twee landen ter wereld waar ik mijn ouders kan ontmoeten; Turkije en Georgië.

Wat vind je ervan dat in Vilnius hier de mensen uitgaan en op straat uitbundig feestvieren, op dertig kilometer van de grens met Belarus?

Maakt me niets uit. Het is al zo geweldig hoe Litouwen en Polen ons steunen. De Belarussische strijd is onze strijd; niet hun strijd. Het is een interne aangelegenheid; de bevolking versus het regime. Bij mij duurde het ook een tijdje voordat ik inzag dat ik om mijn werk goed te kunnen doen me af en toe ook eens moet ontspannen.

Als Mrs. Svetlana Tichanovskaja de hand van Premier Mark Rutte schudt of die van President Jo Biden van de Verenigde Staten, wat denkt Lukashenko dan?

Weet je, hij is instabiel. Hij kan niet helder nadenken. Hij zei dat Tichanovskaja koekjes met Biden is gaan eten in het Witte Huis. De mensen om hem heen, zij kunnen wel rechtlijnig nadenken, de premier en de minister van Buitenlandse Zaken, zij snappen dat het een grote stap is voor ons. De V.S. zeggen dat zware sancties in december een aanvang zullen nemen, maar voor ons is december te ver weg, wij hebben sancties nù nodig.

Mr. Lukanshenko zei dat het maar een paar personen zijn die een staatsgreep hebben willen plegen om hem uit het zadel te wippen. Ik denk oprecht dat hij die overtuiging heeft. Maar denkt Lukashenko misschien echt dat hij de verkiezingen heeft gewonnen? Met andere woorden; wordt alles door de mensen om hem heen georganiseerd en hem voorgespiegeld?

Er zijn theorieën dat Lukashenko geen juiste informatie over zijn positie krijgt. Het is een regelrechte bullebak en zijn employées zijn als de dood voor hem. Ze dùrven hem geen reële informatie te geven. Het is een telkens repeterend kringetje. Bijvoorbeeld, ze arrangeerden die helikoptervlucht voor hem, maar toen waren de demonstraties al bijna afgelopen. Lukashenko zag maar tien procent van de daadwerkelijke omvang van de demonstraties. Hij dacht dat het slechts een klein clubje mensen was, maar het ging om een half miljoen mensen!

Na de verkiezingen van de tiende augustus hebben bijna 300.000 mensen Belarus verlaten. En hoeveel er naar Rusland zijn gegaan weten we niet, want tussen Belarus en Rusland is geen grens.

Hoe waardeer je de uitspraak van Tweede Kamerlid Ruben Brekelmans betreffende sancties: “…dat betekent dan, hopelijk, dat er minder mensenrechten geschonden zullen worden, en dat er dan iets meer ruimte aan de oppositie gegeven zal worden.” Oftewel; wat zou jij willen dat de EU doet?

De Europese Unie moet nù zulke zware sancties uitvaardigen dat het Belarus de nek omdraait. De economie van Belarus is al dood. Veel van onze industrie verschaft al geen enkele waarde. Er is maar één fabriek die winst maakt. Het is de nummer één producent van de wereld van Kalimest. Veertig procent van de belangrijkste afnemer van deze mest is in Noorse handen, goed voor negentig procent van de totale inkomsten voor Belarus vanuit het buitenland, en zij doen niks! Het enige bedrijf dat Belarus van dollars voorziet doet niets. Wij zeggen in Belarus: ‘Europa heeft zijn mond vol van sancties, maar er gebeurt niks.ʼ Maar ze hebben nu gezegd dat het grootste pakket aan sancties van start gaat.

Op welke wijze zijn sancties effectief?

Oké, bijvoorbeeld; Lukashenko heeft twee- tot drieduizend man ordetroepen. Zij zorgen ervoor dat hij aan de macht kan blijven. Als zij geen salaris krijgen en gaan staken zal Lukashenko vallen. Het International Monetair Fund betaalt Lukashenko één miljard dollar. Dat is een restant van een hulpprogramma uit 2018. We proberen met man en macht, door eindeloos brieven naar het IMF te sturen, deze geldstorting alsjeblieft terug te draaien.

Wie kunnen er Lukashenko nog meer geld geven? Putin en Lukashenko liggen elkaar niet zo. Lukashenko is voor Putin zo’n onbetrouwbare partner gebleken. Lukashenko ondersteunt de inname van de Krim niet; hij vindt dat Rusland zich aan de ondertekende grensbepalingen van 1994 moet houden. En Putin staakte de onderhandelingen omtrent de tweede stap in het Unificatie-proces van Belarus en Rusland, omdat Lukashenko als voorwaarde stelde dat Putin daarvan premier mag worden, zolang hijzelf maar president wordt! China zou het kunnen, maar zij zullen dat niet doen, want Lukashenko heeft de grenzen met Europa dichtgegooid, en dat is nu net het enige waar ze belang bij hebben.

President Biden heeft Mrs. Tichanovskaja toegezegd dat er 3 miljard dollar klaar ligt voor als ze aan de macht is, maar hoe komt ze daar? Het Belarussische volk past maar één weg en dat is de geweldloze manier.

Mr. Lukashenko heeft de internationale gemeenschap versteld doen staan door een vliegtuig uit de lucht te halen, begeleid met straaljagers, en mensen in nood in Irak en Syrië op te pikken en ze over de grens hier met Litouwen te jagen, puur om de EU te pesten. Wat voor rare fratsen kunnen we nog meer van hem verwachten?

Mhmm, dat is een goeie vraag. Hij gaat weer iets doen, al zal je nooit weten wat; Lukashenko is zo onberekenbaar.

We zagen allemaal de filmpjes op Twitter en Facebook van de demonstraties op de zondagen in september en oktober, aanhoudend tot aan december. Dit jaar zijn die filmpjes opeens opgehouden te verschijnen. Is het te gevaarlijk geworden om de straat op te gaan en blijven mensen nu thuis?

Er zijn een aantal zaken die je goed moet begrijpen. Ten eerste; de 300.000 mensen die na 10 augustus uit Belarus weggegaan zijn, dat waren activisten. De demonstraties werden geïnitieerd door de mensen die in Belarus zijn gebleven. Ten tweede zijn er de strafzaken. Je krijgt nu dertig dagen gevangenisstraf voor het ophangen van een stuk wit papier voor het raam! Het is werkelijk niet te geloven; voor een stukje papier! Je kan niets meer doen. Bijvoorbeeld, mensen die van vakantie terugkeren naar Belarus, als ze bepaalde Telegram-kanalen op hun telefoon hebben staan, kunnen dertig dagen krijgen. Eerst stond er een maximum van 15 dagen op en een boete van € 400, nu is dat verhoogd tot 30 dagen en € 2.000 boete.

Was het een teleurstelling dat de arbeiders in de fabrieken niet massaal in staking gingen? Of is ze het niet kwalijk te nemen vanwege repercussies of zijn de fabrieksarbeiders te verdeeld om te staken, met andere woorden: zijn er onder de fabrieksarbeiders veel aanhangers van Lukashenko?

Nee, als ze zouden gaan staken en niet werken, dan hebben ze geen geld en niet te eten. En het leven is duur. Wij hebben deze grap in Belarus: de iPhone, die iedereen koopt, kost het dubbele van wat die elders in Europa kost, want er zijn geen winkels van Apple in Belarus. Maar waarvoor? De populairste app is de dienstregeling van de bus…

We hebben als Stranafund ons garant gesteld voor het levensonderhoud van drie maanden voor een arbeider die in staking ging of naar zijn werk ging zonder te werken. We voelden ons in september als één natie en dachten dat we alles konden maken.

Ligt er jurisdictie klaar volgens welke Mr. Lukashenko kan worden berecht?

Nee, dat niet. Er is geen grondwet volgens welke we hem kunnen arresteren. We houden een database bij van alle misdaden en geweldplegingen die er zijn begaan. We roepen slachtoffers op hun verhaal over mishandelingen te doen, zodat we dat in dit archief kunnen opnemen. Dat zal meegenomen worden in de strafzaken tegen de plegers van misdaden tegen de menselijkheid. Nog niet veel maar in Vilnius en in Berlijn zijn internationale strafzaken begonnen. Wij krijgen daarbij veel hulp van advocaten ter plekke. Als Lukashenko zich boven Europees grondgebied begeeft, dan kan hij nu uit de lucht gehaald worden en voorgeleid worden in Den Haag. Hahaha, Dat zou echt fantastisch zijn!

Jij hebt ook je dromen. Hoe moet de staatsvorm na Lukashenko er uitzien, volgens jou?

Ik denk dat het presidentschap elk halfjaar moet rouleren. Dat iedereen president kan worden en dat er geen doorstroming is naar maatschappelijke baantjes. Dat er geen mogelijkheden zijn om van de staat te stelen. De verleiding is te groot om te weerstaan. In zo’n staat zou ik zelf ook wel president voor even kunnen zijn.

De grote vraag achter dit alles is natuurlijk: in hoeverre respecteert Vladimir Putin het zelfbeschikkingsrecht van het Belarussische volk? Wat zou kunnen voorkomen dat, als hier de totale chaos uitbreekt, tanks de straten van Minsk op rollen? Hij heeft gezegd dat er al troepen langs de grens klaar staan daarvoor.

Tsja, dat is supergevaarlijk. Rusland wil wel Belarus inlijven, zoals ze dat met de Krim gedaan hebben. Het verschil is dat, anders dan op de Krim en in Donetsk, de mensen absoluut niet van Russen houden. Helemaal niet sinds december toen Rusland anderhalf miljard dollar aan Lukashenko heeft gegeven.

Over hoeveel tijd zullen we elkaar op vrije Belarussische grond de hand schudden?

Ik weet het niet. Dat zal pas na de verkiezingen van 2025 kunnen, ben ik bang…

_ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

      https://en.stranafund.org/article/donate

_ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _